Geeks zijn mainstream: Worst. Thing. Ever?

De fancultuur is altijd een subcultuur geweest. Niche. Onder elkaar. Ouwe jongens krentenbrood. Maar sinds de opkomst van het internet en de ontdekking dat er grof geld te verdienen valt aan geeks en genrefilms zijn er gaten geslagen in de fandom-bubbel. Wanneer geek culture wordt omarmd door de massa verliest het de exclusiviteit van een subcultuur en worden de discussies feller. The Simpons’ Comic Book Guy zou cynisch het hoofd schudden: geeks worden mainstream? Worst. Thing. Ever.

Bewogen jaar
2016 was een bewogen jaar, ook in geek culture. Denk bijvoorbeeld aan de haattweets en boze posts over Ghostbusters (Paul Feig, 2016) of het online gescheld tussen de fans van DC Comics en Marvel. De rivaliteit is niet nieuw, en net als bij sport is het soms prettig om vóór het ene en tégen het andere team te zijn, maar in 2016 was de sportiviteit ver te zoeken toen DC’s Batman v Superman: Dawn of Justice (Zack Snyder, 2016) slechte recensies kreeg (27% critics score op Rotten Tomatoes). Even later werd ook Suicide Squad (David Ayer, 2016) de grond in geboord door de critici (26% critics score) en reageerden fans als door de ratten gebeten – of ze de film nu gezien hadden of niet. DC fans startten een petitie om Rotten Tomatoes uit de lucht te halen, omdat de site vol zou staan met ‘onrechtvaardige slechte recensies’ over DC films, die ‘de mening van mensen beïnvloeden terwijl het echt goede film[s zijn].’

‘Fuck the film critics,’ dus, terwijl ondertussen de industrie wél steeds meer naar fans lijkt te luisteren. De Amerikaanse Con(vention)-cultuur krijgt ook in Nederland steeds meer voet aan de grond. Je kon in 2016 maar liefst twee Comic Cons bezoeken, een Retro-Con, een Transformer-con en een X-mas Con. Films als Doctor Strange, Fantastic Beasts and Where To Find Them en Guardians of the Galaxy Vol II (2017) worden specifiek gemaakt voor de fans. Maar niet iedereen is blij: volgens velen leunde Star Wars: The Force Awakens (J.J. Abrams, 2015) wel érg zwaar op de originele trilogie. De schrijvers van het laatste Game Of Thrones-seizoen werd verweten dat ze te veel hadden geluisterd naar fantheorieën over bepaalde plotwendingen.

Fan in spagaat
Eén van de redenen waarom geek culture – genrefilms, -boeken en comics – uitgroeide van subcultuur tot superpower aan de boxoffice, is ongetwijfeld dat de geeks van vroeger nu in de filmindustrie werken. Peter Jackson, Sam Raimi en J.J. Abrams brengen de verhalen en personages op het grote doek waarvan ze vroeger alleen in kleine kring genoten. ‘King of the Geeks’ Joss Whedon is tegenwoordig ‘creative overseer’ van het Marvel Cinematic Universe. De grote sprongen vooruit op technologisch gebied maken vandaag meer mogelijk en er lijkt gewoon ook duidelijk behoefte te bestaan aan dit soort meer of minder escapistische fictie. Tegenover dure flops staan nog steeds box office record brekende successen.

Maar het brengt de fan wel weer in die eeuwige spagaat: hoe meer Hollywood de schatkisten van ons geekdom openbreekt, hoe sterker het gevoel van eigendom opspeelt. Fans weten dat ze feitelijk niets bezitten, maar alleen ergens van houden. Ze realiseren zich dat iedereen het recht heeft om te ontdekken wat hij/zij leuk vindt, maar de exclusiviteit van onze geek club is weg. Onder elkaar zijn voelt prettig. De massa denkt anders. Hoe kinderachtig het ook klinkt: het simpele feit dat de massa inspringt op iets wat jij leuk vindt, maakt het direct al minder leuk.

De boeken die je leest, de films die je ziet, hoeveel je er mee bezig bent: het kan een belangrijk deel uitmaken van je identiteit. Als anderen daar aan komen, verdedig je wat jou dierbaar is. Fans kunnen fel uithalen.

Overrijp
Een mooi voorbeeld daarvan is natuurlijk Star Wars. Regisseur Alexandre O. Philippe haalde in zijn documentaire The People Vs George Lucas (2010) fans voor de camera die getuigden van hun liefde voor Star Wars en tegelijkertijd van hun afkeer van George Lucas. Star Wars is van hén; George Lucas mag niet zomaar cgi toevoegen of scenes veranderen in zijn eigen films. Han shot first! Of, zoals het liedje luidt: ‘George Lucas raped my childhood!’

Een satirisch liedje is nog relatief vriendelijk vergeleken bij veel online vitriool: lekker anoniem roepen wat je wilt, schijnbaar zonder enige consequenties, terwijl je niet weet of er naar je geluisterd wordt. Het idee dat dit afreageren zou helpen minder boos te worden is wetenschappelijk weerlegd. Freud zat er naast met zijn catharsis: hoe meer je afreageert, hoe meer je bezig blijft met boze gevoelens en gedachten, hoe machtelozer je je kunt gaan voelen, hoe meer je gaat afreageren… Hoed je voor de gefrustreerde geek met een mening en een laptop!

De wereld is niet langer rijp voor geek culture; hij begint onderhand behoorlijk overrijp te worden. Je kunt je afvragen of de fancultuur niet ontspoort. Niet alleen de DC vs. Marvel-kwestie speelde: de makers van Ghostbusters werden met de dood bedreigd omdat ze vier vrouwen gecast hadden, de documentaire GTFO: Get The F&#% Out (Shannon Sun-Higginson, 2015) toonde de intense haat tegen vrouwelijke gamers en de schrijver van de Captain America comics voelde zich geroepen om na heftige kritiek terug te komen op het idee dat Steve Rogers banden met Hydra zou hebben. Stephen Fry, Simon Pegg, Steve Moffat… ze verlieten Twitter na een stortvloed van nare, agressieve tweets.

ETEWAF
Dat genrefilms en geek culture nu serieus worden genomen, komt helaas niet omdat ze inhoudelijk of artistiek op waarde wordt geschat: er valt daar geld te halen, zo simpel is het. Veel films en series die nu uitkomen zijn daarom bewerkingen van comics, boeken of andere media die hun succes al hadden bewezen. Of verschillende (genre)formules en oude plots worden hergebruikt en versmolten.

Acteur/komiek Patton Oswalt schreef in 2012 het artikel Wake Up, Geek Culture, Time To Die. We hebben bijna ETEWAF bereikt, stelde hij: Everything That Ever Was – Available Forever. We hoeven niet meer te wachten, maar binge watchen hele series. We hoeven niets meer te bevragen of te theoretiseren, maar zoeken online op wat anderen denken of hebben opgezocht. Het gevaar? Waarom zou je nog iets nieuws maken als er een enorme berg geek culture voor handen is waaruit je naar hartenlust kunt gebruiken, aanpassen, combineren en hergebruiken? Oswalt stelde dat we weer terug moeten naar de tijd waarin we niet zomaar méér van alles konden krijgen. Een mooie gedachte, maar tenzij iemand de stekker uit het internet trekt, niet een heel realistische.

Ik pleit voor iets anders: we moeten weer leren te verlangen. Kijk je favoriete serie niet meteen in één weekend, maar neem de tijd om er offline met mensen over te praten. Niet die onmiddellijke bevrediging. Verlang. Koester. Discussieer en theoretiseer. Geniet van de Cons als ontmoetingsplek en cosplay als dat je blij maakt. Wordt verliefd op die ene film, serie of personage, maar realiseer je dat die liefde niet uitsluit, maar insluit. Hollywood kan onze cultuur niet stelen, simpelweg omdat wij bepalen wat dat is. De berg films en comics die je links laat liggen zal groeien, maar er blijft nog genoeg ‘onder ons’. Wees blij dat er ook heel fijne reboots, remakes en sequels zijn, negeer de mislukkingen en bedenk dat je altijd het origineel nog hebt. Tel tot tien. Live long and prosper. Wear sunscreen.

Dit essay verscheen eerder (in iets aangepaste vorm) in filmmagazine Schokkend Nieuws #124 (febr/mrt 2017). www.schokkendnieuws.nl.