Als geschiedenisdocent kan ik het alleen maar toejuichen als er een film gemaakt wordt over een onderbelicht historisch onderwerp. De politionele acties in wat we destijds Nederlands-Indië noemden vormen een zwarte bladzijde in onze vaderlandse geschiedenis. Gek genoeg zijn er maar weinig films over gemaakt, en dat terwijl we honderden films over de Tweede Wereldoorlog produceerden. Maar ligt de docent in mij ook wakker als er veel kritiek op de authenticiteit van de getoonde beelden komt?
“Er zijn twee soorten mensen, Jagers en Prooien. Oorlog dwingt mensen te kiezen, dat is er mooi aan.”
Johan (Martijn Lakemeier) gaat naar Nederlands-Indië om daar zijn land te dienen en in de hoop iets goeds met zijn leven te doen. Hij vindt in het leger vrienden, kameraadschap en idealen. Maar echt concreet lijkt het allemaal niet te worden; het dagelijks leven bestaat vooral uit nutteloze patrouilles, drinken en af en toe een hoerenbezoek. Dan ontmoet hij bij toeval de charismatische Raymond Westerling (Marwan Kenzari) die er andere ideeën over oorlogvoering en de toekomst van Nederlands-Indië op nahoudt. Johan loopt over van bewondering voor deze man en zodra zich de kans voordoet stelt hij zich ter dienste van Raymond. Maar al snel blijken Raymond’s methodes erg ver te gaan.
Regisseur Jim Taihuttu wilde naar eigen zeggen een onderbelicht onderwerp voor het voetlicht slepen. De politionele acties in Nederlands-Indië worden nu behandeld als voetnoot, en verdienen eigenlijk een compleet hoofdstuk te zijn. Waar Amerikanen over het nationale trauma dat Vietnam heet de ene na de andere film maakten bleef het bij ons stil. Ik kan me eigenlijk alleen de boekverfilming Oeroeg herinneren. Hier verandering in willen brengen is een lovenswaardig streven. De aandacht voor de film resulteerde ook in een heus lespakket en het idee dat de film op scholen ook ter historische ondersteuning kan dienen. En daar wringt ‘m voor velen de schoen. Want Taihuttu is ook een filmmaker die erg van genrefilms houdt. Tijdens het bekijken van de Oost bekroop me het gevoel dat Taihuttu bovenal een Vietnamfilm wilde maken. Daarbij is er vooral aandacht voor wat de Nederlandse militairen doormaken, de inheemse bevolking komt nauwelijks aan bod.
De Oost zit vol met verwijzingen en knipogen naar genreklassiekers als Platoon en Apocalypse Now. Een naïeve jongeman die aanvankelijk het hart op de juiste plaats heeft? Check! Een rolmodel die al snel een behoorlijk duistere kant laat zien? Check! Een moment dat er een morele keuze gemaakt moet worden en de jongeman zich gaat afzetten tegen het rolmodel? Uiteraard Check! Het verhaal werkt via een flashback structuur, we zien hoe Johan na terugkeer uit “de Oost” zijn leven in Nederland probeert op te pakken, maar hij lijkt volledig opgebrand en getraumatiseerd. Vervolgens zien we in een flashback hoe de ooit zo frisse jongeman op dat punt gekomen is. Johan heeft een familiegeheim dat aan de basis van zijn motivatie ligt. Helaas blijft het uitwerken daarvan te schematisch en wordt het vooral gebruikt als manier om het verhaal voort te stuwen, niet om het karakter uit te diepen.
De geschiedenisdocent in mij werd wel met de neus op enkele feiten geduwd. In de film zien we hoe de Nederlandse militairen bij terugkomst worden uitgejouwd en voor Nazi uitgemaakt. Toen ik probeerde uit te zoeken of dit daadwerkelijk zo is gegaan kwam ik betrekkelijk weinig informatie op internet tegen. Elke scheet die tijdens de Tweede Wereldoorlog is gelaten heeft een eigen boek, film en oscarwinnende documentaire. Maar over vrij elementaire zaken aangaande de politionele acties is behoorlijk weinig materiaal te vinden. Personage Westerling is gebaseerd op een bestaande historische figuur. Helaas heeft Taihuttu diens levensverhaal meer als uitgangspunt gebruikt om een filmschurk te maken. Film-Westerling dient vooral om de duistere kant van de KNIL militairen gestalte te geven en voor de nodige expositie te zorgen. Veel van zijn dialogen met meerderen zijn erg houterig en vooral bedoeld om de kijker van enige achtergrond te voorzien. Film Westerling en de ware Westerling waren beiden geen frisse personen, maar een goede weergave van de werkelijkheid is het allerminst.
Conclusie:
Omdat de Oost meer Genrefilm dan historisch is zal ik dit project ook puur als film beoordelen. Het eerste uur is zeer genietbaar en zet het leven van Johan en zijn dienstmakkers goed neer. Na de introductie van Westerling ontaard de film langzamerhand in een aaneenschakeling van onlogische momenten. Dieptepunt is als Westerling en Johan lijnrecht tegenover elkaar komen te staan en Westerling ook wel heel vrijpostig met het leven van zijn eigen soldaten omgaat. Daar worden enkele beslissingen genomen die spannend in het moment lijken, maar eigenlijk nergens op slaan. Het laatste half uur verloor de film mij omdat men te hard zijn best deed om naar een spannende, Platoon-achtige wending toe te werken. Een aardige film voor een filmavondje thuis, maar geen klassieker waar we over vijf jaar nog stil bij staan.
Be the first to comment