Youri schreef op de oude Pro-test website regelmatig over films en games en ik ken hem als groot filmliefhebber. Toen ik hem vroeg welke film hij nog nooit gezien had (en waar hij zich een klein beetje voor schaamde), antwoordde Youri: Jaws.
A Bigger Boat
Dat antwoord verraste me. Jaws (Steven Spielberg, 1975) is niet alleen een klassieker maar is ook enkele keren per jaar op TV te zien (of voelt dat alleen maar zo?). Jaws was een mijlpaal: de eerste film ooit met een box office van meer dan 100 miljoen dollar, een creature feature die van B-movie materiaal een blockbuster maakte en volgens velen werd met Jaws zelfs de ‘summer blockbuster’ uitgevonden. De film is zo bekend dat mensen die hem niet hebben gezien toch citaten kennen als: “You’re gonna need a bigger boat” en “Smile, you sonnuva bitch”; hebben anekdotes gelezen over de vreselijk uitgelopen draaiperiode en het haperen van de mechanische haai (nickname ‘Bruce’, naar Spielbergs advocaat); en inmiddels is John Williams’ da dum… da dum… verworden tot universeel signaal voor naderend gevaar (een impact vergelijkbaar met dat andere wereldberoemde muziekeffect, van Bernard Hermann in Psycho). Oh ja, Jaws heeft ook nog eens hele volksstammen irrationele haaienangst bezorgd en mensen jarenlang uit het water gehouden. Een goeie om in te halen, dus.
Het verhaal
In het dorpje Amity begint het toeristenseizoen. Als er een reusachtige mensenhaai opduikt en zwemmers aanvalt, wil de burgemeester de stranden openhouden om die felbegeerde summer dollars niet mis te lopen. Maar Chief Brody (Roy Schneider) denkt daar heel anders over en na de zoveelste dodelijke zwempartij gaat Brody samen met zeebioloog Hooper (Richard Dreyfuss) en ruwe zeeman Quint (Robert Shaw) de zee op om de great white te doden.
Youri, waarom heb je Jaws nog nooit gezien?
“Vroeger hadden we thuis geen kabel, maar huurden elk weekend een stapel nieuwe films. Jaws is zeven jaar ouder dan ik ben, dus die zat er nooit bij. Daarnaast hadden we een kleine driehonderd VHS-banden in de kast, met onder andere Star Wars, Police Academy en heel veel James Bond. Dat was een selectie van m’n ouders, vooral van m’n vader, en ook daar zat Jaws niet bij. Hij is er gewoon tussendoor geglipt.”
Waarom wil je de film zien?
“Het is toch Jaws. Iconische film. Ik wil ‘m van m’n shamelist af.”
Wat verwacht je van Jaws?
“Dat het nog steeds een goeie film is, met – denk ik – een trage opbouw. Ik vraag me af of en hoe hij verouderd is, ook qua practical effects. Op TV heb ik natuurlijk wel eens stukjes gezien en ik ken volgens mij best wat quotes en parodieën, maar dat is zonder context, dus dan kun je het toch niet goed plaatsen. Geen idee hoeveel ik uiteindelijk al van de hele film gezien heb. Eigenlijk ben ik vooral benieuwd of het ook een spannende film is. Ik weet dat mijn vader Jaws vroeger doodeng vond – misschien stond hij daarom wel niet bij ons in de kast.”
Jaws: 124 minuten
“Goeie kapsels”. “Ja, ga lekker zwemmen, slecht plan.” We beginnen met geouwehoer, maar bij de aanval tijdens het skinny dippen vallen we stil en zitten we opeens in de film. Wel is al snel de luchtigheid terug; er zijn meer grappige momenten dan gedacht en we grinniken om de bijeengeveegde drukte op het strand en in de branding. Maar die dolly-zoom blijft goed en wat sterk dat de camera vaak langzaam dichterbij zwemt – niet alleen in het water, maar ook tijdens dialogen op het droge. Als Brody en Hooper ’s nachts op het water de resten van een vissersboot vinden, valt het voor Spielberg typische lichtgebruik op: contrasten, flarden mist gevangen in een lichtstraal, een mysterieuze sfeer met weinig neergezet. Het schrikmoment dat volgt, ontvangt goedkeurend geknik van Youri; zag-ie toch niet aankomen. Grote lof krijgt de scène waarin de drie mannen drinken in de scheepshut en Quint vertelt over de USS Indianapolis. De opbouw, de verbroedering, de plotselinge omslag – deze scène, eigenlijk het enige moment dat de film langere tijd serieus is, springt er (nog steeds) bovenuit.
De muziek valt gedurende de hele film op. Aan de ene kant is daar die iconische, dreigende twee-toon, die een duidelijke code volgt: hij klinkt als er echt gevaar is, als de dreiging nep is, blijft het stil – hoewel daar gelukkig later mee wordt gespeeld, waardoor enkele momenten toch verrassen (de kooi, Quint op het dek – gelukkig zonder laatste oneliner!).
Maar nog vaker klinkt typische John Williams-avonturenmuziek, die veelal de dreiging juist wéghaalt. Zodra iets is gelukt klinkt dat blije, triomfantelijke muziekje, waardoor een Indiana Jones-gevoel overheerst. “Typisch Spielberg”, vindt Youri, “spannende momenten worden direct afgewisseld met (comic) relief – mensen moeten niet te lang in spanning zitten. Ik kan me daar wel aan storen.” Als Brody op het einde, als het eindelijk echt spannend wordt, in de mast klimt, merkt Youri op: “Oh, weer ’t muziekje. Maar direct met de avonturenvariant erbij, dus het zal wel goedkomen.” (tadaa)
Conclusie
“Leuke film, maar wel verouderd. Natuurlijk deels vanwege de jaren ’70 kapsels en kleding, wat je met een science-fictionfilm zoals Alien bijvoorbeeld minder hebt. Zoals verwacht was de opbouw nogal traag, maar vanaf de scène met de kooi gaat het opeens hard. Het valt me tegen dat Jaws niet echt spannend is, op een paar momenten na, en eigenlijk vooral tegen het einde. Ik had ook verwacht dat het minder over de mensen en meer over de haai zou gaan, de dreiging van één perfect organisme (en weer denk ik aan Alien). De haai heeft trouwens bijzonder weinig karakter – of is het juist tof dat het echt een haai is gebleven?”
Jaws heeft het beeld van de haai als nietsontziende killing machine in ons brein verankerd – een beeld waarvan we onderhand weten dat het niet klopt, dankzij talloze real-life Hoopers en Discovery Channel shark weeks. Peter Benchley, de schrijver van het boek waarop de film is gebaseerd, heeft eens gezegd dat hij het nooit zou hebben geschreven, als hij wist hoe haaien in het echt waren. Maar in 1975 was de mystiek rond haaien een stuk groter (“Wisten mensen in 1975 écht niet hoe oud haaien konden worden?”) en maakte de mechanische ‘Bruce’ enorme indruk. Youri geeft toe dat de meeste beelden van de haai er best goed uitzagen: “eigenlijk alleen een knullig gezicht als-ie op het dek ligt te happen.” Er is wat dat betreft een hoop veranderd sinds 1975: zowel in The Shallows als 47 Meters Down (beide uit 2016) zijn de haaien een stuk minder knullig. Hoewel, die blik van Jaws’ ‘Bruce’ blijft je toch bij, met die zwarte, emotieloze ogen… a doll’s eyes…
Blij dat je ‘m gezien hebt?
“Ja. Tis wel fucking Jaws. Eindelijk kan ik meepraten met ál die gesprekken die ik er dagelijks over voer. Onzin natuurlijk, maar ik vond het wel een beetje gênant om toe te geven dat ik ‘m nog nooit had gezien. Nu kijk ik sowieso heel weinig films twee keer, maar één keer Jaws is denk ik wel genoeg. En zwemmen? Ja hoor, dat durf ik zeker nog. Misschien een keer samen met m’n vader…?”
Be the first to comment