Door de jaren heen zijn er wel een aantal films gemaakt over schaken. Recent nog Pawn Sacrifice, en in de jaren ’90 was Knight Moves een guilty pleasure van me. Benny en Björn van Abba schreven zelfs een musical (Chess, 1984) over schaken. Ik kan zelf een beetje schaken, maar het lukt me nooit verder vooruit te denken. Schaken is voor mij vooral een denksport, dus hoe je dat enigszins spannend in beeld kan brengen is mij een raadsel.
“Anger’s a potent spice. A pinch wakes you up. Too much dulls your senses.”
Beth Harmon (Anya Taylor-Joy, en Isla Johnston in de jongere versie) is een weeskind dat opgroeit in een weeshuis in Kentucky. Op een dag ontmoet ze de conciërge, Mr. Shaibel. Deze brengt haar niet alleen de bekende regels van het schaakspel bij, maar ook de lastiger regels, zoals weten wanneer je verloren hebt. De wil om te winnen maakt zich van Beth meester. In het weeshuis krijgen de kinderen kalmeringsmiddelen voorgeschreven die bij Beth hallucinaties oproepen. Door deze hallucinaties wordt haar analytisch vermogen vergoot en weet ze haar schaakspel te verbeteren. Dan word ze geadopteerd door de Wheatley’s, een ongelukkig getrouwd stel. De daarop volgende jaren ontwikkelt Beth zich tot een schaaksensatie, maar ontdekt ze ook dat er nog genoeg uitdagingen buiten het schaken zijn voor ze zich de beste kan noemen. Drank en drugs helpen haar om in de juiste modus te komen, maar breken haar ook op.
Deze serie is een absolute hit. In vele eindejaarslijstjes staat The Queen’s Gambit als een must see. Ik zie de de serie als een dubbele liefdesbrief. Aan de ene kant is er heel veel liefde voor de stijl en de popcultuur van de de jaren ’50 en ’60 te bewonderen. Als je ook maar een beetje interesse hebt in de mode, muziek en design van die periode, dan is de serie het bekijken al waard. En verder is de serie een liefdesbrief aan de hoogtijdagen van het schaken. Tijdens de koude oorlog stonden de Russische schakers op ongekende hoogte, en de onderlinge strijd kwam tot een hoogtepunt met de tweekamp van Bobby Fischer en Boris Spassky in 1972.
De kracht van de serie zit hem voor een groot deel in de hoofdrolspeelster. Anya Taylor-Joy is een schot in de roos. Met haar licht afstandelijke, mysterieuze, bijna buitenaardse uitdrukking draagt ze de serie. Je gelooft direct in haar intellectuele vermogens en geniet als je het ongeloof bij haar mannelijke tegenstanders ziet. Ze is niet alleen beter, ze domineert de wedstrijden. Het duurt dan ook een tijdje voor ze tegen haar eerste officiële nederlaag aanloopt. Die nederlaag is voor zowel de kijker als Beth dan ook een klap. De schaakwedstrijden zijn geniaal in beeld gebracht. Close ups van ogen waarachter je de radartjes bijna ziet draaien, ingetogen emoties, stukken die bijna onnavolgbaar over het bord bewegen, toeschouwers die over de schouders meekijken. Je voelt de mentale druk op de spelers toenemen. Zelfs als je weinig van schaken weet heb je toch het gevoel dat je de wedstrijden kan volgen.
Opmerkelijk voor een serie die speelt tijdens de koude oorlog is dat de Russische tegenstanders niet als koude en berekenende schurken worden afgeschilderd. Gedurende de serie ontwikkelt Beth de ambitie om het op te mogen nemen tegen wereldkampioen Borgov (Marcin Dorocinski), een geniale, zakelijke maar ook eerzame man die in Beth een gelijke herkent. De serie laat ook zien hoe belangrijk de schaaksport in Rusland is, en hoe groot de belangen voor spelers in kwestie waren. In plaats van een doorsnee “heroïsch” verhaal over een Amerikaanse die de boze russen verslaat is the Queen’s Gambit vooral het verhaal van een geniaal weeskind op zoek naar erkenning. En die erkenning mag alleen van de allerbeste komen.
Conclusie
Aan het begin van deze eeuw kregen de Harry Potter boeken en films krediet voor het feit dat jongeren weer gingen lezen. Het zal mij niet verbazen als The Queen’s Gambit mensen ook weer aan het schaken krijgt. Zelden zag schaken er zo spannend, sexy en intrigerend uit. De serie raakt meerdere thema’s, en doet dat met stijl. Mijn vriendin en ik vlogen door de zeven afleveringen heen. Het gaat hier om een mini-serie, en qua duur, weergave en intensiteit is the Queen’s Gambit het beste wat ik in 2020 zag. Hopelijk verpest Netflix de perfecte afwikkeling niet met een niet noodzakelijk vervolg.
Be the first to comment